De eerste IKEA winkel

In slechts een paar jaar tijd ontwikkelde de start-up uit Småland zich van klein postorderbedrijf in pijpen en pennen tot het meubelmerk IKEA. De onconventionele methoden van Ingvar schudden de hele industrie op. En nu stroomden de bezoekers toe naar het kleine Älmhult en het helderwitte gebouw dat was ontworpen door Claes Knutson, stadsarchitect in Alvesta – een modern betonnen bouwwerk dat rust op enorme V-vormige pilaren, die de pers later ‘overwinningstekens’ zou noemen.

De weg naar een winkel

Eind jaren 40 was de handel via postorderbedrijven een harde business. De concurrentie om klanten was ontzettend groot en de enige factor om op te concurreren was de prijs. Meubeldealers staken elkaar continu de loef af, met aanzienlijke gevolgen voor de kwaliteit. Ingvar wilde klanten de kans geven de producten met eigen ogen te zien om ze zo een eigen mening te laten vormen over de kwaliteit en duurzaamheid ervan. Voorheen toonde IKEA zijn meubels aan het grote publiek op tijdelijke handelsbeurzen in heel Zweden. Maar Ingvar en zijn directe collega Sven Göte Hansson besloten nu een permanente showroom te openen in Älmhult. De uitdaging was het vinden van een geschikt pand. Toen Ingvar hoorde dat het timmerbedrijf Albin Lagerblad in Älmhult ermee ophield, greep hij direct zijn kans.

De meubelshowroom opende zijn deuren op 30 maart 1953 en de belangstelling was overweldigend. Maar na een tijdje begon het Lagerblad gebouw al wat klein aan te voelen. Ingvar Kamprad had ontdekt dat veel mensen bereid waren een grote afstand af te leggen om de meubels te kunnen aanraken en voelen voordat ze ze kochten. De omzet ging omhoog en de naam IKEA dook steeds vaker op in de pers. In die tijd golden er strikte regels van nationale en lokale autoriteiten voor de openingstijden van winkels en showrooms. Toen deze regels werden versoepeld, besloot IKEA tegenover de oude timmerfabriek een gloednieuwe meubelshowroom te bouwen. Het was de eerste stap op weg naar wat later bekend werd als de eerste IKEA winkel.

Een gedurfde onderneming

Architect Claes Knutson ontving 30.000 Zweedse kronen (3.000 EUR) voor zijn ontwerp. Het complete gebouw zou ongeveer één miljoen kronen kosten – omgerekend naar vandaag ongeveer 15 miljoen kronen of 1,5 miljoen euro. IKEA vroeg voor het project subsidie aan bij de gemeente die ervan overtuigd was dat het dorp er aantrekkelijker van zou worden en dat het zou leiden tot extra banen. Ook het plaatselijke arbeidsbureau gaf toestemming. In de woorden van de plaatselijke krant betekende dit “werkgelegenheid in de wintermaanden voor oudere bouwvakkers die vanwege hun leeftijd geen grote afstanden kunnen afleggen”. Toen het werk in het najaar van 1957 van start ging, waren er meteen al plannen voor een uitbreiding.

De grootse opening

In aanloop naar de grote opening op 28 oktober 1958 hadden Ingvar en Sven Göte wat zij noemden een ‘oriëntatietekst’ geschreven. Ze beschreven het bedrijfsmodel dat ze hadden ontwikkeld gedurende hun tijd in de oude timmerfabriek, gebaseerd op huiselijke opstellingen in de showroom en de mogelijkheid een aantal meubels direct mee naar huis te nemen in platte pakketten. De tekst werd tijdens de opening verspreid onder journalisten en andere aanwezigen. Een fragment: “Naast de gebruikelijke factoren die spelen bij de groei als bedrijf, is de reden voor deze drastische uitbreiding gelegen in de door ons geïntroduceerde nieuwe vorm van distributie: een combinatie van bestellingen per post via de catalogus en verkoop via de showroom in Älmhult.”

Het pand was 6.500 vierkante meter groot, waarvan 4.000 werd gebruikt voor de meubelshowroom en de rest voor opslag, en het zat al snel vol met nieuwsgierige bezoekers die zich verzamelden in het grote atrium in het midden van het gebouw. Op de bovenste etage had Bengt Ruda, die in 1957 vanuit het Noorse warenhuis Nordiska Kompaniet/NK was overgekomen naar IKEA, twee kleine appartementen ingericht zodat bezoekers de IKEA producten konden bekijken en uitproberen in een huiselijke setting. Zelfs als de winkel dicht was, konden bezoekers langskomen om de producten te bekijken. Ze konden gewoon de buitentrap nemen naar een passage met grote etalages langs de lange zijde van het gebouw, 84 meter in lengte en bekend als de Smålandsgången – letterlijk ‘Småland gang’. ’s Avonds kwamen de mensen van heinde en verre naar Älmhult om de IKEA winkel te bezoeken en rond te lopen om de meubels te bekijken in de verlichte etalages.

De feestelijke opening begon met een speech van Ingvar Kamprad – het “zwarte schaap”, zoals hij zichzelf omschreef. Hij vertelde hoe zijn succes hem grote zorgen baarde: “De sector leek iets tegen ons te hebben. We werden niet toegelaten tot de S:t Eriksmässan beurs – een probleem dat we konden oplossen door een ruimte aan de overkant van de weg te huren. Onze leveranciers werden geboycot. Ze moesten zichzelf beschermen door afleveringsbewijzen te versturen met neutrale bedrijfsnamen. En het ergste van alles was dat er geruchten de ronde deden dat we minderwaardige producten en een slechte service hadden.”

Het verloofde land

Na de grote opening kreeg IKEA veel aandacht in de media, zowel positief als negatief. De meest enthousiaste reactie kwam misschien wel van de krant Svenska Journalen die beweerde dat Ingvar Kamprad van Småland “het verloofde land” had gemaakt – een kwinkslag naar alle verloofde en pasgetrouwde stellen die naar IKEA in Älmhult kwamen om hun eerste meubels te kopen. In het interview zei Ingvar Kamprad dat: “Een jong stel dat op punt staat te trouwen in staat hoort te zijn een modern appartement met één slaapkamer in te richten voor 2.000 kronen (200 EUR) – inclusief meubels, vloerkleden en gordijnen.” De oplettende journalist stond versteld van deze lage prijs en beschreef IKEA als het “Mekka voor dromen over meubels en inrichtingen” en het moderne gebouw als “Een ruimtelijk, betonnen monster van vier etages … alsof het bedoeld was als landingsbaan voor toekomstige ruimteschepen.”

Publicaties waarin de gevestigde meubelindustrie werd vertegenwoordigd waren voorzichtiger. Daarin werd Ingvar Kamprad en zijn IKEA beschreven in behoorlijk spottende en zelfs ietwat neerbuigende bewoordingen. Bo Lagercrantz, een actief figuur binnen de Zweedse vereniging voor kunst en design en destijds directeur van het Scandinavisch Museum, schreef in de avondkrant Expressen over zijn gemengde gevoelens. Een groot deel van het assortiment beschreef hij als “gekunsteld”. Gezien de lage prijzen had hij bovendien zo zijn twijfels of de binnenkant van de gestoffeerde meubels wel van de kwaliteit kon zijn die IKEA beloofde. Daarentegen had hij wel waardering voor het feit dat IKEA een gezonde prijzenoorlog was gestart die de meubelindustrie eens goed zou opschudden. Bo Lagercrantz gaf Ingvar Kamprad mee dat IKEA naar zijn mening “veel te winnen had bij het uitgebreid door consumenten laten testen van hun producten”. In die tijd was de nieuwe consumentenorganisatie VDN net begonnen met het beoordelen van stoelen en tafels en volgens Bo was dat voor IKEA de uitgelezen kans aan te tonen dat ze hoge kwaliteit konden leveren tegen lage prijzen.

De dag na de opening in Älmhult schreef Bo Lagercrantz Ingvar een brief waarin hij hem aanraadde zijn eigen “stoeltestmachine van ijzeren buizen” te maken. “Als je die dan in de grote hal plaatst, bezoekers laat zien hoe je de stoelen uur-na-uur test en het aantal keren ‘plaatsnemen’ laat zien op een counter, dan lijkt mij dat de krachtigste reclame die je je maar kan wensen. Maar weinig van je concurrenten zijn in dezelfde gelegenheid deze methode publiekelijk te demonstreren.” Ingvar Kamprad liet er geen gras over groeien en volgde zijn raad direct op.

Nieuwe rol voor een oude vertrouweling

De meubelshowroom was direct een succes. Bezoekers trokken naar IKEA en werden bij de bar in de hal verwelkomd met een hapje en een drankje. Vervolgens konden ze zelf rondneuzen of meelopen met een rondleiding door verkopers die deskundig waren op het gebied van interieurinrichting. Toen de eerste uitbreiding werd opgeleverd in 1960 werd er eerst een provisorische kantine gebouwd die later zou uitgroeien tot een IKEA restaurant met een professionele keuken en een interieur ontworpen door Bengt Ruda. Hier werd het fundament gelegd voor wat later bekend zou worden als het IKEA restaurant dat tot op de dag van vandaag nog onderdeel uitmaakt van alle IKEA winkels wereldwijd.

De eerste meubelshowroom groeide al snel uit tot een IKEA winkel – de eerste van uiteindelijk honderden over de hele wereld. De winkel zou meer dan 50 jaar open blijven en werd uiteindelijk in 2012 gesloten en vervangen door een grote, moderne blauwe doos aan de rand van Älmhult.

Op dat moment was het prachtige witte gebouw van Claes Knutson behoorlijk vervallen en had het al meerdere renovaties en uitbreidingen aan de binnen- en buitenkant ondergaan. Het gebouw werd vervolgens lange tijd verborgen achter steigers en dekzeilen. Toen die in 2015 eindelijk werden verwijderd, bleken grote delen van de buitenkant te zijn hersteld in hun oorspronkelijke glorie. De modernistische architectuur was terug in Älmhult, terwijl het interieur was aangepast op de nieuwe rol van het gebouw – onderkomen voor het IKEA Museum en alle spectaculaire verhalen over IKEA door de jaren heen.