Het grootste restaurant ter wereld

Van koekjes-slim naar klimaat-slim

Kind drinkt frisdrank uit een glazen fles met een rietje in een druk restaurant met houten jaren 60 inrichting.
Kind drinkt frisdrank uit een glazen fles met een rietje in een druk restaurant met houten jaren 60 inrichting.

Toen Ingvar Kamprad in 1953 de deuren opende van zijn eerste meubelshowroom in Älmhult wilde hij zijn bezoekers onthalen met koffie en koek – een nieuw fenomeen in het zuinige Småland van die tijd. En het was een groot succes. De rijen waren lang en toen de koekjes dreigden op te raken, ontstond er lichte paniek.

In de jaren 50 waren er in Zweden overal cafés annex bakkerijen te vinden, alleen in het kleine Älmhult al een stuk of tien. Het bakken van 200 koekjes en het zetten van koffie voor de meubelfans werd uitbesteed aan het lokale Håkanssons efterträdare (Håkanssons opvolgers).

“Mijn ouders, Stina en Albert, hadden een café annex bakkerij en ik hielp vaak mee,” zegt Ingela Gustavsson, nu 80 jaar oud. “Ingvar maakte duidelijk dat het koekjes moesten zijn die geen vlekken achterlieten op zijn meubels. Wij zorgden voor de koffie en IKEA voor de kopjes.”

Stille straat in het Zweden van de jaren 30. Een vrouw in witte jurk op de stoep, een geparkeerde auto en één auto op de weg.
De eerste helft van de 20ste eeuw wordt gezien als de ‘gouden eeuw’ van de cafécultuur in Zweden. Het kleine Älmhult had zo'n tien cafés annex bakkerijen en Ingvar Kamprad had ruime keuze toen hij besloot koffie en koek aan te bieden bij de opening van zijn eerste meubelshowroom in 1953.

Hoewel de grootse opening was aangekondigd in een paar kranten, had niemand zo’n enorme invasie van klanten verwacht. Ingela, destijds 12 jaar oud, hielp mee in de bediening en zag dat de koekjes dreigden op te raken. “De mensen kwamen van heinde en verre en hadden trek,” herinnert ze zich. “We gebruikten de complete voorraad koekjes van het café, maar dat was niet voldoende. Samen met de andere meiden moest ik toen bij alle andere cafés in Älmhult langs en alles kopen wat ze hadden.”

Toen het feest laat in de avond voorbij was, bleken er bijna 1.000 koekjes doorheen te zijn gegaan. De medewerkers in de bakkerij en de bediening, die al vanaf vijf uur in de ochtend in de weer waren, waren moe en voldaan maar vooral trots. En Ingvar Kamprad deed een belangrijke ontdekking: bezoekers met volle magen blijven langer en kopen meer.

Een frisse versnapering

Na de grootse opening werden er geen koekjes meer uitgedeeld, maar werd iedere bezoeker verwelkomd met een glas limonade. “Zo goed zorgen voor klanten was behoorlijk sensationeel in die tijd. Voor Ingvar ging het vooral om het tonen van zijn dankbaarheid en om de mensen die naar IKEA kwamen om te winkelen iets terug te geven,” legt Mats Agmén uit. Mats heeft meer dan 40 jaar lang voor IKEA gewerkt, met name op het terrein van het IKEA concept en het Zweedse profiel van het bedrijf.

Kleine koffiehoek in zakelijke omgeving met zwarte stoelen, kleine witte tafels en groene planten.
De eerste IKEA winkel, die in 1958 in Älmhult werd geopend, was alleen voorzien van een kleine koffiehoek. Maar in de jaren 60 konden de bezoekers ontspannen en bijkomen in een echt restaurant met de naam IKEA Baren (de IKEA bar).

De eerste IKEA winkel, die in 1958 in Älmhult werd geopend, was voorzien van een kleine koffiehoek maar in de zomer van 1960 had de winkel een echt restaurant, IKEA Baren oftewel ‘de IKEA bar’. In het begin werden er alleen koffie en koude gerechten aangeboden, maar na een investering in een Radar oven uit Amerika – een soort vroege magnetron – werd de menukaart uitgebreid.

“De Radar oven weerspiegelt de niet-aflatende belangstelling van Ingvar voor nieuwe technologie. De lokale krant besteedde er zelfs een artikel aan, omdat de mogelijkheid kip klaar te maken in slechts tien minuten ronduit revolutionair was,” zegt Mats. “De winkel groeide uit tot een attractie voor gezinnen in heel Zuid-Zweden, met name in de zomer. De IKEA catalogus werd landelijk verspreid en trok met zijn lage prijzen en hoge kwaliteit van overal mensen aan. De dingen gingen goed voor IKEA en al snel ontstonden er plannen in de hoofdstad de grootste meubelwinkel in Europa te bouwen.”

Vrouw in jaren 60 kleding voor de zelfbedieningsbalie, met bedienend personeel waaronder een chef bij een Radar oven.
1/5
Ingvar Kamprad was altijd al geïnteresseerd in nieuwe technologie en voorzag het eerste IKEA restaurant van een Radar oven, een vroege magnetron. Een regelrechte sensatie die breed werd uitgemeten in de lokale media.
Schets van compacte restaurantkeuken.
2/5
Een van de eerste schetsen van het allereerste IKEA restaurant dat in 1960 zou worden geopend in Älmhult.
Leeg restaurant met zelfbedieningszone en houten jaren 60 meubels.
3/5
Het simpele, maar gezellige interieur van het eerste IKEA restaurant in Älmhult.
Een kok en een vrouwelijke collega in de zelfbedieningszone van een restaurant met houten jaren 60 meubels.
4/5
De combinatie van zelfbediening en vriendelijk personeel in het eerste IKEA restaurant in Älmhult.
Vrouwen van verschillende leeftijden in jaren 60 kleding in de rij met dienbladen in de hand.
5/5
Een gebruikelijk beeld in die tijd: lange rijen hongerige mensen van alle leeftijden in het IKEA restaurant in Älmhult.

Van Viking voedsel naar Smålandse specialiteiten

“Ingvar had een beetje een wild idee over het restaurant in de winkel in Kungens Kurva bij Stockholm,” zegt Mats Agmén. “Hij wilde een Viking restaurant openen, geïnspireerd op een restaurant met een Viking thema dat hij had bezocht in Oslo. Maar winkelmanager Hans Ax had zo zijn twijfels. Hij vroeg zich af: ‘Wat is een Viking restaurant precies? Hoe ziet het eruit? Wat staat er op het menu?”

Man met bril en rode trui, Mats Agmén, aan de telefoon met op de voorgrond een grote mand met kaneelbroodjes.
Mats Agmén heeft meer dan 40 jaar bij IKEA gewerkt, met name op het terrein van het IKEA concept en het Zweedse profiel, waarin fika – koffie met kaneelbroodjes – een belangrijke rol speelde.

Met zijn oog voor detail wilde Hans Ax eerst meer weten over de eetgewoonten en stijl van inrichten van de Vikingen. Hij nam contact op met Mats Rehnberg, een etnoloog die beroemd was als jurylid van een grote televisieshow. Mats Rehnberg vond het een ronduit slecht idee en zei dat IKEA in plaats daarvan voor Smålandse specialiteiten moest gaan. Zo kwam het dat IKEA tijdens de opening van de winkel in Kungens Kurva in 1965 Zweedse en Smålandse gerechten serveerde, zoals aardappel- en koolraappuree, gerookte lam, isterband worstjes, aardappelknoedels en kwarktaart. “Hans en Ingvar kozen voor een iets chiquer restaurant met een Smålands feestmaal op de menukaart. En het was een groot succes,” herinnert Mats Agmén zich. “Vanuit het centrum van de stad trokken mensen naar de buitenwijk voor een heerlijke maaltijd voor een ongelooflijk lage prijs bij IKEA. Ik denk dat de link met Småland erg belangrijk was voor het IKEA merk, omdat in Zweden de mensen uit Småland bekend staan om hun vindingrijkheid en zuinigheid en gezien worden als harde werkers die nooit hulpbronnen zullen verspillen.”

Drie mannen in zwarte pakken in een restaurant met houten wanden, op de voorgrond knäckebröd hangend boven de buffettafel.
1/3
Toen IKEA de deuren van de winkel in Kungens Kurva bij Stockholm opende, was het oorspronkelijk de bedoeling dat het restaurant gebaseerd zou zijn op het Viking thema. In plaats daarvan werden er Smålandse specialiteiten geserveerd waarmee mensen van heinde en verre werden aangetrokken.
Man met bril in kokskleding, Ulf Renström, in de keuken met een lamsbout in zijn handen.
2/3
Chef Ulf Renströmer bedacht de gerechten voor het restaurant in Kungens Kurva nadat hij eerst de traditionele Smålandse keuken uitgebreid had bestudeerd. Hier bereid hij zich voor op een gerecht van gedroogde gerookte lamsbout met jeneverbes.
Man in zwart pak, vrouw met hoed, jas en handtas in jaren 60 stijl, scheppen op aan een buffet.
3/3
De mensen kwamen overal en nergens vandaan om in het restaurant in Kungens Kurva te genieten van het buffet met Smålandse specialiteiten zoals aardappel- en koolraappuree, isterband worstjes, aardappelknoedels en kwarktaart.

Uiteraard had het restaurant van de IKEA in Kungens Kurva ook een zelfbedieningszone met een eenvoudiger aanbod van gezond eten tegen lage prijzen. Ook dat bleek succesvol en trok vooral mensen aan uit de snelgroeiende wooncomplexen in de buitenwijken van de stad, een project dat bekend stond als het Miljoenprogramma . En Ingvar Kamprad raakte er steeds meer van overtuigd dat het restaurant niet alleen goed was als middel om bezoekers in de watten te leggen, maar ook om zijn omzet behoorlijk op te schroeven. “Het is veel beter slaapbanken verkopen aan ontspannen klanten met volle magen,” zegt Mats Agmén met een glimlach.

Hervormingen en geheime recepten

In de nasleep van de oliecrisis in 1979 ging het restaurantconcept noodgedwongen drastisch op de schop. IKEA kreeg te maken met cashflowproblemen en moest uitbreidingen en nieuwe investeringen uitstellen. Er kwam personeel vrij dat eigenlijk nieuwe winkels had moeten bouwen en veel mensen hadden ineens tijd om op adem te komen, na te denken en nieuwe oplossingen aan te dragen. In 1979 werden er twaalf projectgroepen gevormd, bestaande uit jonge en ervaren medewerkers uit heel Europa, om de activiteiten van het bedrijf onder de loep te nemen en waar mogelijk te vernieuwen – het Strength 80 initiatief. Een van deze groepen kreeg de taak rond te reizen en de restaurants in de 23 winkels in Europa uitgebreid te analyseren.

Mensen in jaren 90 kleding in de rij voor de kassa's in een IKEA restaurant.
Gelijke tred houdend met de internationale uitbreiding werd ook het restaurantconcept vernieuwd. Hier ingevoerd in de IKEA winkel in Wenen, 1999.

“De restaurantgroep werd geleid door Leif B Bengtsson, een recent door IKEA aangestelde manager,” zegt Mats. “Hij had geen ervaring in de horeca, maar had zijn sporen verdiend in de wereld van de verzekeringen en het vermogensbeheer en had onder andere gewerkt voor popgroep ABBA. Maar Leif en zijn team namen de opdracht aan, reisden af naar de verschillende winkels en moesten al snel melden dat de kwaliteit in de IKEA restaurants enorm was teruggelopen, met name in Zweden en Scandinavië.”

De restaurantgroep raadde aan een nieuw, samenhangend restaurantconcept te ontwikkelen dat uiteindelijk tot veranderingen zou leiden. Het proces van vernieuwing begon in 1984 onder leiding van Sören Hullberg, voormalig winkelmanager in Aubonne, Zwitserland. Omdat Ingvar Kamprad in die tijd woonde en werkte in Aubonne kon hij de ontwikkelingen rond het nieuwe restaurantconcept op de voet volgen. Tot de werkgroep behoorde ook de bekende Zweedse chef Severin Sjöstedt, die later het gehaktbalrecept zou ontwikkelen dat de boeken in zou gaan als het eerste eigen recept van IKEA. Het werd een aantal jaar getest door een selecte groep mensen, waaronder Ingvar Kamprad zelf. Het geheime recept wordt vandaag de dag nog altijd gebruikt en is nog steeds een groot succes voor IKEA dat bekend is geworden om zijn Zweedse gehaktballen. “Naast het blauw en geel van de winkels en de kenmerkende Zweedse productnamen denk ik dat ons eten het sterkste onderdeel is van ons Zweedse profiel,” zegt Mats Agmén zelfverzekerd.

Een bord en kommen met Zweedse gehaktballen, gekookte aardappelen, bruine saus en vossenbessenjam.
Een stel bij de zelfbedieningsbalie wachtend op hun eten, bereid door een blonde vrouw in groen jaren 60 IKEA pak.
Zweedse gehaktballen met saus, aardappelen en vossenbessenjam maken vanaf het begin onderdeel uit van het IKEA restaurant. Net als de snelle, efficiënte service bij het betalen.

Na een paar jaar testen werd het eerste vernieuwde restaurant geopend bij de IKEA in Västerås, in het midden van Zweden, met 175 zitplaatsen. In 1987 werd besloten dat alle nieuwe restaurants het nieuwe IKEA Restaurant & Café concept moesten volgen.

Grote restaurantketen

Het is inmiddels bijna 70 jaar geleden dat Ingvar Kamprad bezoekers aan zijn meubelshowroom in Älmhult trakteerde op koffie en koekjes. Håkanssons efterträdare café en bakkerij bestaat al lang niet meer. Het gebouw is in de jaren 90 neergehaald om plaats te maken voor de X2000 hogesnelheidslijn. Ingela, de dochter van de eigenaar die op de gedenkwaardige dag in 1953 overal in Älmhult op zoek ging naar koekjes, is inmiddels met pensioen na een levenslange carrière bij IKEA. Patissier is ze nooit geworden, maar net als zovele lokale mensen vond ze bij IKEA haar thuis en voor haar man Ingemar gold hetzelfde. “We zeggen vaak dat we met elkaar getrouwd zijn en met IKEA,” zegt Ingela die Ingvar Kamprad door de jaren heen vele malen heeft ontmoet. “Hij was een aardige man met veel humor!”

Gezinnen met kinderen en stellen eten onder grote witte lamoen in een luchtig modern IKEA restaurant met houten meubels.
Vandaag de dag kan IKEA beschouwd worden als een van de grootste restaurantketens ter wereld, met steeds meer gerechten op plantaardige basis voor mens en planeet.

Tegenwoordig is IKEA een van de grootste restaurantketens ter wereld. De winkels zijn voorzien van een Zweedse Bistro en Zweedse delicatessen winkel, waar klanten ingevroren gehaktballetjes, vossenbessendrankjes, haring, peperkoek en allerlei ander lekkers kunnen kopen om mee naar huis te nemen. IKEA Food is een van de grootste levensmiddelenbedrijven ter wereld, met meer dan 700 miljoen klanten per jaar. De aantallen zijn bijna niet meer te bevatten. Zo verkoopt IKEA Food alleen al in Zweden 35 miljoen gehaktballen per jaar. Er worden steeds meer alternatieven op plantaardige basis ontwikkeld en in 2020 werd een nieuwe plantaardige bal geïntroduceerd. De smaak en de structuur zijn gelijk aan de gehaktbal. De overgang naar meer plantaardig eten is voor IKEA een belangrijk aspect van het nemen van verantwoordelijkheid voor de toekomst van onze planeet. Andere elementen zijn onder andere het verminderen van voedselverspilling in de restaurants, het werken aan verantwoorde veeteelt en een duurzamere landbouw.

Vers bereide plantaardige ballen en groenten in koekenpan.
De plantaardige bal werd in 2020 geïntroduceerd.
Interieur IKEA Swedish Food Market, een medewerker vult de schappen terwijl klanten lekkere dingen kiezen.
IKEA Food is een van de grootste levensmiddelenbedrijven ter wereld, met meer dan 700 miljoen klanten per jaar.

En toch komen vandaag de dag nog veel mensen alleen maar naar IKEA om meubels te kopen. “De grootste restaurants in onze winkels hebben nu ongeveer 700 zitplaatsen en het minimum is 450,” zegt Mats Agmén. “Ingvar vond dat de winstmarge ongeveer 5% moest zijn, maar nooit meer dan 10%. Hij stond erop dat een winst van meer 5% werd geïnvesteerd in de restaurants en cafés om de kwaliteit te verhogen. Voor hem en voor IKEA was het nooit de hoofdtaak van de restaurants om geld op te leveren. Dat doen we met onze meubels en onze andere woninginrichtingsproducten. Een goede maaltijd voor een lage prijs is onze manier van teruggeven aan de klant. Dat is een belangrijk onderdeel van de algehele IKEA ervaring, net als het glas sap dat Ingvar in zijn meubelshowroom in Älmhult aanbood. Want, zoals gezegd, is het beter slaapbedden verkopen aan blije klanten met volle magen en kunnen we de link tussen Zweden en het merk IKEA versterken.”

Gerelateerd

Het grootste restaurant ter wereld
0:00 / 0:00