Ukochana torba

A ty masz w domu torbę FRAKTA? Większość ludzi ma przynajmniej jedną sztukę tego niebieskiego klasyka, który jest używany na wiele różnych sposobów. Pierwotnie została stworzona, aby zapewnić klientom IKEA niezawodną torbę do przenoszenia nowych rzeczy do domu. Od tego czasu miliony ludzi wymyśliły mnóstwo pomysłowych sposobów wykorzystania FRAKTA. Zbieracze jabłek i surowców wtórnych, rodzice z małymi dziećmi, trenerzy piłki nożnej – lista tych, którym się przydaje, nie ma końca. Można przenosić w niej ciężkie rzeczy – w końcu słowo FRAKTA oznacza po szwedzku „ładować”. Kiedy władze Nowego Jorku wprowadziły zasadę, że wszystkie psy w transporcie publicznym muszą znajdować się w torbie, pomysłowi właściciele dużych psów zaczęli przewozić swoich pupili w torbach FRAKTA z wyciętymi otworami na łapy.

Pomysł Ingvara

Początki FRAKTA sięgają lat 60. XX wieku, kiedy IKEA zaczęła sprzedawać coraz więcej małych produktów wyposażenia domu w nowym sklepie IKEA w Kungens Kurva w Sztokholmie, w Szwecji. W 1986 r. Ingvar Kamprad i jego ówczesny asystent, Sten Lundén, postanowili sprawdzić, co tak naprawdę dzieje się, gdy małe przedmioty są przenoszone z półek i pojemników do wyjścia ze sklepu. W tamtym czasie każdy sklep miał własne rozwiązanie. Wózki platformowe, z których korzystali klienci w strefie samoobsługowej, były standardem we wszystkich lokalizacjach. W przypadku mniejszych produktów, takich jak świeczki, poszwy na kołdry i szklanki, zwykle używane były tylko małe plastikowe kosze lub torby, w których nie wszystko się mieściło. Klienci musieli nosić wiele rzeczy w rękach, co było uciążliwe i niewygodne. Ingvar i Sten zauważyli, że wielu klientów rezygnowało w połowie drogi, porzucając mnóstwo rzeczy, których nie byli w stanie donieść do kasy.

Przeanalizowali zachowanie klientów w około dziesięciu sklepach i doszli do wniosku, że było to, jak to ujął Ingvar, „żałosne doświadczenie”. Później wyjaśnił, że to właśnie skłoniło IKEA do stworzenia dużej torby, którą można nosić na ramieniu, zawiesić na wózku platformowym lub trzymać w ręce. Szef działu zakupów, Lars Göran Peterson, znany w IKEA jako LGP, dostał zadanie, by zmierzyć wiele drobnych produktów z asortymentu, które można było nosić. Pozwoliło mu to ustalić optymalny rozmiar torby.
Podczas podróży na Tajwan Ingvar Kamprad i LGP znaleźli odpowiedniego producenta. Określili na przykład, że torba musi być wystarczająco duża, aby pomieścić rolki tapet, i wystarczająco wytrzymała, aby udźwignąć 50 kg. Tajwański właściciel fabryki pokazał im próbkę polipropylenu, materiału często używanego do produkcji dużych worków na ryż. Ingvar i Lars Göran byli zachwyceni pomysłem, ale chcieli mieć pewność, że torba się nie rozerwie. „Znaleźliśmy w biurze kobietę, która ważyła około 50 kilogramów, i poprosiliśmy ją, by stanęła w torbie” – wspomina Lars Göran. „Chwyciłem za jeden uchwyt, a Ingvar za drugi. Podnieśliśmy torbę i nie pękła!”

Żółta torba staje się rzeczywistością

Tak w fabryce na Tajwanie narodziła się żółta torba. Klienci mieli jednak dokładnie ten sam problem z transportem po zapłaceniu za towary, więc Ingvar uznał, że IKEA powinna produkować dwie torby w różnych kolorach. Jedna z nich byłaby sprzedawana po bardzo niskiej cenie przy kasie, aby klienci mieli w czym zabrać swoje produkty do domu. Ingvar dostrzegł również ważny efekt domina. „Jeśli zrobimy to dobrze, torby mogą być czymś, co nieświadomie łączy ludzi, nawet bez reklam” – wyjaśnił później w liście. „Kiedy ludzie zobaczą torbę na ulicy, na plaży itp., będą wiedzieli, że mają z jej właścicielem coś wspólnego: ten ktoś też był w IKEA. Przy dziesiątkach milionów toreb w mieście może to być doskonała reklama”.

Ku wielkiej frustracji Ingvara, w IKEA rozpoczął się „żałośnie długi proces badań” nad torbami. Firma omówiła wszystko, od wyboru koloru po datę premiery. Niektórzy chcieli, aby torba była czerwona, ale ostatecznie zdecydowano się na kolor żółty. Zadanie zaprojektowania przyszłej ikony trafiło do rodzeństwa projektantów IKEA, Marianne i Knuta Hagbergów. Po roku kierownicy sprzedaży w IKEA zdecydowali, że torby będą produkowane tylko w jednym kolorze. Ingvar, Sten i Lars Göran byli rozczarowani, ale mimo to cieszyli się, że żółte torby w końcu trafią do sklepów.

W 1989 r. nadszedł czas na przetestowanie pierwszej partii żółtych toreb. Miało to miejsce w sklepie IKEA w Hamburgu, w Niemczech. Wkrótce jednak przy kasach zapanował chaos i zamieszanie. Skąd personel miał wiedzieć, które torby zostały opłacone, a które nie? Szybko stało się jasne, że Ingvar i Sten mieli rację i należało wprowadzić torby na sprzedaż w innym kolorze.

Narodziny niebieskiej torby FRAKTA

Rozwiązaniem chaosu przy kasie była torba w innym kolorze. Tak powstała FRAKTA. Tylko niebieskie torby FRAKTA mogły być sprzedawane, podczas gdy żółte musiały pozostać w sklepie. Tak było dla wszystkich prościej. Produkcję niebieskiej torby FRAKTA powierzono m.in. dostawcy z Wietnamu. Od tego czasu setki milionów toreb zostało wyprodukowanych zarówno tam, jak i u innych dostawców.

Od 2016 r. IKEA zleciła również kilku projektantom stworzenie innych toreb inspirowanych FRAKTA, które były sprzedawane w limitowanych edycjach lub przez krótki okres. Duńscy projektanci Rolf i Mette Hay jako pierwsi stworzyli wariacje na temat FRAKTA w kolekcji YPPERLIG, które były w sprzedaży przez rok. Miały ten sam rozmiar i materiał, ale różniły się kolorem i wzorem. „Pewnego niedzielnego wieczoru jechałam przez centrum Kopenhagi, myśląc o IKEA, i uderzyło mnie, że wiele osób ma tę niebieską torbę” – powiedziała Mette Hay, gdy torby zostały zaprezentowane prasie. „Od razu poczułam, że muszę zapytać IKEA, czy możemy stworzyć jej własną interpretację – i byłam zachwycona, gdy się zgodzili!”

Inna popularna wersja FRAKTA została stworzona przez projektanta Virgila Abloha, założyciela Off-White, który niestety zmarł w 2021 r. Virgil Abloh odwiedził IKEA w Älmhult po raz pierwszy podczas corocznego wydarzenia Democratic Design Days. To właśnie wtedy współpraca IKEA z Virgilem miała zostać ogłoszona światowej prasie i pracownikom IKEA. Za kulisami wszyscy zaangażowani zebrali się, rozmawiając przy filiżance kawy. Wszyscy z wyjątkiem Virgila, który poszedł na samotną przechadzkę i znalazł warsztat prototypów. Z własnej inicjatywy zaczął szkicować i ciąć torbę FRAKTA na kawałki. Kiedy przyszła jego kolej na wejście na scenę, Virgil Abloh zaprezentował pierwszy prototyp torby SCULPTURE.

Luksusowy hołd

Wiosną 2017 r. świat mody zawrzał, gdy znana luksusowa marka zaprezentowała niebieską torbę na ramię z pomarszczonej skóry, której projekt przypominał torbę FRAKTA od IKEA. Wiele osób zastanawiało się, czy to pomyłka, ale projektant powiedział później w wywiadzie, że rzeczywiście zainspirowała go kultowa niebieska torba IKEA.

Luksusowa torba przypominająca model FRAKTA stała się internetową sensacją, a wiele osób zainspirowało się do stworzenia własnych dzieł – nie tylko wzorowanych na kultowej torbie pod względem koloru i kształtu, lecz wykonanych z pociętych toreb FRAKTA. Od tego czasu w mediach społecznościowych pojawiły się zdjęcia wszystkiego od czapek z daszkiem i butów sportowych po torebki nerki, które są wyraźnie inspirowane torbą FRAKTA.

Ikona nadal żyje

Nie trzeba dodawać, że nic nie zastąpi kultowego oryginału. Kiedy zaprezentowano luksusową niebieską skórzaną torbę, IKEA wydała oświadczenie, w którym stwierdziła, że to dobrze, że więcej osób odkryło, że „nic nie przebije elastyczności dużej niebieskiej torby”. Aby upewnić się, że nikt nie pomyli FRAKTA z designerską torbą, IKEA opublikowała również wskazówki, w jaki sposób klienci mogą sprawdzić, czy na pewno mają oryginalną torbę FRAKTA.

Obecnie co roku na całym świecie sprzedają się miliony takich toreb, które często są używane przez wiele lat. Nikt nie mógł przewidzieć, jak bardzo staną się popularne – nikt z wyjątkiem Ingvara. Ale być może nie ma w tym nic zaskakującego. FRAKTA jest ucieleśnieniem tych samych zasadach, które przyświecają całej IKEA – idei, że funkcjonalność, jakość, dobre wzornictwo i zrównoważony rozwój nie powinny być przeznaczone tylko dla zamożnych. FRAKTA to po prostu torba dla każdego!